To jedno z kilku miast, które bezwzględnie należy odwiedzić w Uzbekistanie. Oto lista najważniejszych atrakcji w Samarkandzie.
Historia Samarkandy
Samarkanda ma być jednym z najdłużej zamieszkanych miast świata. Protoplasta Samarkandy – grodzisko Afrasijab – powstało już w VI wieku p.n.e. W 329 r. p.n.e. miasto zostało zdobyte przez Aleksandra Wielkiego, a jego dynamiczny rozwój należy wiązać z tym, że leżało na jedwabnym szlaku.
Nazwa miasta pochodzi prawdopodobnie od słów w języku sogdyjskim – asmara, czyli „kamień, skała”, oraz kand oznaczającego miasto.
Sogdyjska Samarkanda słynęła z obfitości winogron i moreli, które, jak piszą kronikarze epoki, „były tak wielkie jak gęsie jajo, o kolorze podobnym do złota, nazywano je także złotymi morelami”. Region Samarkandy słynął w VI i VII wieku również z rasowych koni i owiec. W czasach Sogdyjczyków miasto było silnie ufortyfikowane. Od południa Samarkandę otaczał podwójny mur obronny, od północy rzeka Siab.
Na początku VIII wieku Samarkanda została podbita przez Arabów, którzy przynieśli na te tereny islam. Ich pojawienie się było niezwykle krwawe. Na sprzymierzeńców obrońców Samarkandy armia kalifa przygotowała zasadzkę i wymordowała ich. Pokonanym odrąbywano głowy, wypisywano ich imię na uszach i z przytroczonymi głowami do pasa zwycięzcy wrócili do obozu.
W połowie VIII wieku w mieście powstała pierwsza w świecie arabskim papiernia. Tajemnicę wytwarzania papieru Arabowie mieli pozyskać od chińskich jeńców wojennych, wziętych do niewoli po bitwie nad rzeką Tałas w 751 roku. Do X wieku Samarkanda okazała się jedynym eksporterem papieru do krajów tworzących kalifat, produkowano go tutaj ze szmat w sześciu różnych rodzajach. Arabski matematyk i geograf Al Chorezmi żartował, że przyjaciel do niego nie pisze, ponieważ mieszka daleko od Samarkandy, więc papier jest dla niego za drogi.
Samarkanda była ważnym miastem w państwach rządzonych przez Samanidów i Karachanidów. Na początku XIII wieku została zburzona przez Czyngis-chana (podobnie jak wiele innych miast w Azji Środkowej), którego wojska podczas najazdu wymordowały połowę populacji miasta. Znaczna część mieszkańców trafiła do niewoli, a ci, co przeżyli opuścili miasto na niemal dwa lata. Po rzezi wrócili, ale Samarkandę zamieszkiwała wówczas ¼ ludności, co przed najazdem Czyngis-chana.
W latach 1369–1405 Samarkanda była stolicą państwa Timura Chromego, który w cztery dekady po mongolskim podboju wzniósł nowe miasto. Samarkanda stała się centrum religijnym, artystycznym i rzemieślniczym regionu. Szczyt rozkwitu miasta to XV wiek i rządy wnuka Timura – Uług Bega.
W połowie XVI wieku miasto znalazło się pod panowaniem chanatu bucharskiego, co w pewnym sensie oznaczało powolny zmierzch i utratę jego znaczenia, bo chanat swoją stolicę osadził w Bucharze.
Po najeździe Persa Nadir Szacha w XVIII wieku miasto pustoszało, a w 1868 zostało zdobyte przez wojska cara i stało się częścią imperium rosyjskiego. Ponownie zaczęło rosnąć jego znaczenie. W 1888 roku doprowadzano do niego nitkę kolei, a w 1925 roku Samarkanda została stolicą Uzbeckiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, choć była nią tylko przez pięć lat, bo utraciła to miano na rzecz Taszkentu.
Samarkanda — co zwiedzać?
Historyczne obiekty miasta znajdują się na liście światowego dziedzictwa UNESCO. Na dobrą sprawę dokładne i niespieszne zwiedzanie miasta i jego okolic warto poświęcić nawet trzy dni, choć oczywiście główne punkty można obejrzeć i w dwa dni. Samarkanda słynie przede wszystkim ze swoich zabytków i to, o czym tutaj przeczytacie, to jedynie skromna część tego, co oferuje miasto.
Afrasiyab
Najstarsza (VI w. p.n.e.) część miasta. Ze względów obronnych Samarkanda znajdowała się na wzniesieniu, na południe od doliny rzecznej i na północ od dużego żyznego obszaru, który obecnie stał się częścią miasta. Terytorium dawnego Afrasiyab zajmowało około 220 hektarów i było otoczone czterema rzędami murów. Ulice wybrukowano kamieniem, pod nimi położono ceramiczne kanały kanalizacyjne i wodociągowe. W północnej części osady znajdowała się cytadela, w której znajdował się duży meczet oraz pałac władców. W 1220 miasto zostało zniszczone przez Mongołów. Ocalała populacja przeniosła się na południowe przedmieścia, a starożytna część jest obecnie rezerwatem archeologicznym. W 1965 roku w osadzie odkryto malowidła ścienne z VII wieku.
Jeśli będziecie w Uzbekistanie, to być może przejedziecie się superszybkim pociągiem o tej samej nazwie.
Registan
Dosłownie „piaszczyste miejsce”. To centralny plac w Samarkandzie, jej najbardziej rozpoznawalny punkt. Otaczają go trzy szkoły koraniczne (medresy). Pierwszą z nich jest medresa Uług Bega (1420 rok), drugą Szir Dar (1636 rok, dosłownie „posiadająca siłę lwa”), której nazwa nawiązuje do zdobienia na fasadzie, gdzie znajdziemy dwa lwy. Trzecią medresą jest Tillja Kari (1660 rok, dosłownie „pokryta złotem”), której nazwa nawiązuje do złoconych stiuków. Medresa ta łączyła dwie funkcje: szkoły i meczetu piątkowego (głównego). Na placu znajduje się także Mauzoleum Szajbanidów (rządzili w Samarkandzie) oraz budynek bazaru Chorsu (wybudowany w XV wieku, następnie przebudowany).
Shah-i-Zinda
Zespół ponad 20 budynków, mauzoleów i obiektów rytualnych z XI-XV oraz XIX wieku. Nazwę kompleksu możemy tłumaczyć „żyjący król”, co ma wiązać się z legendą, że jest tu pochowany kuzyn proroka Mahometa — Qutham ibn Abbas. Miał on przybyć do Uzbekistanu, wraz z wojskami arabskimi, aby krzewić tu islam. Zespół budynków jest nie tylko zabytkiem historyczno-architektonicznym, ale także miejscem wiecznego spoczynku słynnych uczonych, świętych, królowych i dowódców wojskowych.
Mauzoleum Gur-i Mir
Nazwa oznacza dosłownie grobowiec emira. Spoczywa w nim chyba najważniejsza postać związana z historią miasta – Timur. Oprócz władcy pochowano tutaj jego dwóch synów i dwóch wnuków (w tym Uług Bega, który również przyczynił się do rozwoju Samarkandy).
Meczet Bibi Chanum
W XV wieku był to jeden z najwspanialszych meczetów w świecie islamskim. Do połowy XX wieku przetrwały tylko okazałe ruiny, ale większość meczetu została odrestaurowana w okresie sowieckim. Budowę meczetu zlecił w 1399 roku Timur i do samego końca brał aktywny udział w jego budowie. Trudno się dziwić, nazwa meczetu to imię żony Timura. Lśniące ściany, wysokie minarety, szeroki portal meczetu, ozdobiony rzeźbionym marmurem na wieki miały utrwalić imię żony. Niestety, wkrótce po zakończeniu budowy, budynek zaczął się zapadać. Pomysł twórcy na zbudowanie tak okazałej budowli był jak na tamte czasy zbyt śmiały. Majestatyczny łuk portalu nie wytrzymał próby czasu i zawalił się już w pierwszych latach po wybudowaniu.
Meczet Hazrat-Hyzr
XIX-wieczny meczet przykuwa uwagę swoim wyglądem. Ma stosunkowo niewielką powierzchnię (30 × 16 metrów), ale stoi na naturalnym wzniesieniu, do którego prowadzą schody. Ejwan meczetu jest bogato zdobiony ornamentami i wchodzi się z niego do chanaki. Chanka jest kwadratowa z mihrabem skierowanym w stronę Mekki.
Obserwatorium Uług Bega
Jak sama nazwa wskazuje zostało ufundowane w 1422 roku przez wnuka Timura. Mieli w nim pracować najlepsi astronomowie i matematycy epoki (kilkudziesięciu), a także sam Uług Beg. Obserwatorium zawierało największe w tamtym czasie urządzenie oparte na zasadzie kwadrantu. Kwadrant w obserwatorium Uług Bega mierzył czas trwania roku, ruchy planet, położenie gwiazd. Pomiary wykonane kilkaset lat temu zdumiewają dokładnością nawet dziś. Niestety z dawnego obserwatorium zostało niewiele, zwiedzający mogą jednak obejrzeć pozostałości urządzenia.
Bazar Siab
Jeden z największych i najstarszych bazarów w Azji Środkowej. Jego nazwa pochodzi od nazwy rzeki Siab, przepływającej w pobliżu i można ją tłumaczyć jako „czarna rzeka/woda”. Bazar składa się z siedmiu dużych zadaszonych pawilonów ze straganami i kilku pawilonów ze sklepami. Na miejscu znajdziecie kilka lokalnych jadłodajni. Rzędy handlowe na bazarze podzielone są według rodzaju sprzedawanych towarów: mięso, warzywa, owoce, orzechy, słodycze, przyprawy, zboża, pieczywo i ciasta. Ponadto na bazarze swoje stanowiska mają rękodzielnicy, którzy wykonują swoje dzieła na żywo – kują, grawerują w miedzi, rzeźbią.
Mauzoleum i kompleks poświęcony Al-Buchariemu
Położone kilkanaście kilometrów na północ od Samarkandy we wsi Hartang (Chazantak) mauzoleum jest jednym z najświętszych miejsc w Uzbekistanie. Spoczywa w nim Muhammad Ibn Ismail Ibn Ibrahim Ibn al-Mughira al-Buchari, zwanym w skrócie Al-Buchari (810-870). To perski uczony, duchowny, autor najwyżej cenionego przez sunnitów zbioru hadisów (przypowieści dotyczących życia Mahometa) „Sahih al-Buchari”, stawianego na drugim miejscu po Koranie. Podczas swojego życia zebrał ponad 600 tys. hadisów, opublikował ich ostatecznie niemal 7300.
Fabryka papieru Meros
Jak pisaliśmy na wstępie, tradycje papiernicze w Samarkandzie sięgają VIII wieku. Możecie zobaczyć jak tradycyjnymi metodami wyrabia się papier. Manufaktura znajduje się na przedmieściach Samarkandy i zarządzają nią bracia Muchtarow, którzy deklarują, że odtworzenie historycznych technologii zajęło im dziesięć lat. Wstęp do fabryki jest płatny (kwota jest symboliczna). Na miejscu można kupić nie tylko papierowe rzeczy wykonane w fabryce.
Państwowe Muzeum Historii Kultury Uzbekistanu
Jedno z najstarszych muzeów w Uzbekistanie (1896 rok), posiada w swojej kolekcji ponad 230 tys. eksponatów, co czyni go jednym z największych muzeów w Azji Środkowej, zarazem największym spośród muzeów w Systemie Państwowego Muzeum-Rezerwatu Samarkandy (łącznie jest to dziewięć różnych muzeów na terenie miasta). Ekspozycja to przegląd artefaków od starożytności po czasy dzisiejsze, zawierająca elementy z każdego regionu kraju. Najstarszymi eksponatami muzeum są przykłady obrazów zwierząt namalowanych na skale z okresu neolitu. Zbiór etnograficzny obejmuje 20 000 strojów narodowych z XIX-XX wieku, przedmioty wykonane ze złotej nici oraz dywany. Można tu również znaleźć naczynia z prasowanej skóry i metalu wykonane przez rzemieślników ludowych z Samarkandy. Miłośnicy historii i kultury nie będą się tam nudzić.
Grobowiec Daniela
Obecny budynek mauzoleum i kompleks powstały na początku XX wieku. Ma w nim spoczywać starotestamentowy prorok Daniel, który jest czczony przez muzułmanów, Żydów i chrześcijan, chociaż tylko ci ostatni uważają go za proroka.
Najbardziej rozpowszechniona wersja pochodzenia grobu świętego w Samarkandzie mówi, że podczas kampanii w Azji Mniejszej Timur nie mógł zdobyć Suzy. Teologowie przybyli na ratunek powiedzieli Timurowi, że miasto jest chronione przez relikwie świętego. Władca zreazygnował ze szturmowania miasta, w zamian poprosił o część prochów, które przywiózł do Samarkandy, aby pełniły również funkcję ochronną. Relikwie niesiono z honorami na wielbłądach, ale przed dotarciem do miasta zwierzęta położyły się na ziemi i nie chciały dalej iść. Uznano to za znak i wzniesiono w tym miejscu grób.
W mauzoleum znajduje się 18-metrowy sarkofag ze szczątkami proroka. Jest tak długi, bo ponoć co roku ciało proroka rośnie.
