Ze względu na swoje położenie i brak połączenia lądowego z krajem Nachiczewan nie jest zadeptany przez masową turystykę. I właśnie dlatego warto się do niego wybrać.
Od czasu ułatwień wizowych, które Azerbejdżan wprowadził dla obywateli wielu państw, coraz więcej turystów przychylniejszym okiem zerka na ten kaukaski kraj. Dystans między Polską a Azerbejdżanem także znacznie się skrócił, bo LOT wprowadził bezpośrednie połączenie między Warszawą a Baku. Często jednak w swoich podróżach pomijamy odwiedziny w Nachiczewańskiej Autonomicznej Republice Azerbejdżanu ze względu na to, że region jest eksklawą i z Azerbejdżanu nie dojedziemy tam lądem. A chyba warto, bo życie płynie tam w innym tempie niż stołecznym Baku.
Nachiczewan — jak dojechać?
Do miasta możemy dostać się bezpośrednio samolotem z Baku, narodowym przewoźnikiem Azerbaijan Airlines. Co ważne, bilety można kupić z dnia na dzień, bo cena nie zmienia się dynamicznie (w tej chwili obcokrajowiec za podróż w obie strony zapłaci 140 manatów ~ 360 złotych). Na miejsce dolecimy także samolotem Turkish Airlines (z międzylądowaniem w Gandży). To opcja zdecydowanie droższa, choć nie tak dawno linia, uruchamiając loty z Katowic, uraczyła nas niskimi cenami biletów i do Nachiczewanu mogliśmy dolecieć już za 735 zł.
Lądem do regionu wjedziemy od strony Turcji lub Iranu. Nasze doświadczenia koncentrują się wokół tego drugiego przejścia — niezwykle malowniczego, z pięknymi widokami i piętrzącymi się wodami Araksu, który stanowi naturalną granicę między krajami. Granica z Armenią, od czasu wojny o Górski Karabach w latach 90. XX wieku jest zamknięta.
Historia Nachiczewanu
Historia Nachiczewanu jest zawiła i opiera się głównie na XIX-wiecznych pracach kilku Rosjan, którzy po aneksji tego terenu przez carat, zaciekawili się miastem leżącym na dawnym szlaku karawan. Uzupełniają tę wiedzę współczesne prace badaczy azerbejdżańskich, którzy dowodzą, że ziemie te zawsze przynależały do ówczesnego Azerbejdżanu. Roszczący sobie do nich prawa Ormianie, co zrozumiałe, mają w tej kwestii inne zdanie.
Badacze spierają się, ile lat ma Nachiczewan, a ich wyobraźnię rozpala fakt, że w górskich jaskiniach regionu kryją się ślady człowieka, datowane są na epokę kamienia łupanego. Najwcześniejsze zapiski o mieście pochodzą z „Geografii” Ptolemeusza (II wiek), który nazywał je Naxouana czy prac Mojżesza z Chorenu (V wiek). Autor „Historii Armenii” postawił tezę, że Nachiczewan istniał już w VI wieku p.n.e.
Najdalej w swoich spekulacjach posunął się Konstanty Andriejewicz Nikitin, XIX-wieczny nauczyciel rosyjski, który uczył w Nachiczewanie. Nikitin zawyrokował, że miasto powstało w 1539 roku p.n.e. Według Rosjanina w IV wieku naszej ery Nachiczewan był jednym z najpiękniejszych miast na świecie, zamieszkanym przez 150 tysięcy mieszkańców, żyjących w trzydziestu tysiącach domów. Miasto było jednym z kluczowych punktów handlu między Persją, Indiami, Azją Środkową, Chinami a krajami Europy.
Po najazdach Mongołów, Timura, dziesiątkach wojen i trzęsień ziemi, które przetoczyły się przez ten teren, Nachiczewan stracił na znaczeniu i na początku XVIII wieku zamieszkiwało go ledwie 6 tys. ludzi. Nikitin w 1882 roku wspomina: „Z wyglądu Nachiczewan przypomina miasta irańskie. Wszystkie domy są jednopiętrowe i otoczone wysokim murem z gliny. Wąskie, krzywe i wyjątkowo brudne ulice nadają miastu nieszczęsny wygląd […] Ze względu na brak lasu wszystkie domy budowane są z glinianych cegieł. Zasadniczo nie znajdziesz tutaj drewnianych domów”.
W latach 1920-1923 Autonomiczna Republika Nachiczewanu stanowiła Nachiczewańską Socjalistyczną Republikę Radziecką, a w latach 1924-1990 cieszyła się autonomią w strukturach Azerbejdżańskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej.
Grób Noego w Nachiczewanie
W mieście znajduje się rzekomo grób Noego, choć do miejsca, gdzie spoczywa twórca arki, pretendują też inne miasta. Wierzą w to irackim Nadżafie, ale odmienne zdanie mają Jordańczycy (Al-Karak), Libańczycy (Karak Nuh), a także Turcy w Cizre.
Azerbejdżanie pielęgnują i podsycają mit o tym, że Noe pochowany jest w Nachiczewanie. Mocne podwaliny pod ten mit położył wspomniany Nikitin, który zbierając materiały, rozmawiając z ludźmi, odnalazł rzekome miejsce pochówku Noego.
Jak mówi azerbejdżańska legenda arka osiadła na szczycie góry Kaputjugh, w rejonie Gamigaya. Potwierdzeniem tej teorii jest archeologiczne znalezisko – wykute w skałach góry petroglify, które mają kilka tysięcy lat. To około 1500 obrazów skalnych, przedstawiających jelenie, kozy, byki, psy, węże, ptaki, fantastyczne istoty, a także ludzi, powozy, czy symbole. Azerbejdżańscy badacze łączą to odkrycie z biblijnym pochodzeniem Noego.
Część naukowców twierdzi, że nazwa miasta Nachiczewan wywodzi się z greki lub języka arabskiego, inni twierdzą, że od zamieszkującego ten teren plemienia Nakch, jeszcze inni wiążą ją z imieniem Noe (Nuh). Tezę o miejscu zamieszkanym kiedyś przez Noego mają uprawdopodabniać także nazwy toponimiczne w regionie, których wiele nawiązuje do jego imienia — Nuhdaban, Nakhchivan, Nahajir, Nehram.
Rzekomy grób Noego znajduje się w ścisłym centrum miasta, sąsiadując z odbudowanymi murami twierdzy Kohnagala, skąd roztacza się widok na Araks i zbiornik wodny, który powstał dzięki budowie tamy. Nachiczewańskie mauzoleum to kilkunastometrowa budowla w kształcie graniastosłupa ośmiokątnego. To nowa konstrukcja pochodząca z lat 2007-2008, nabudowana na komorę grobową, która pierwotnie, najprawdopodobniej, była świątynią. Wewnątrz, pod poziomem ziemi, znajduje się krypta a w niej filar podtrzymujący sklepienie. Pod nim zaś szczątki Noego.
Nikitin zanotował, że do krypty trzeba było zejść, a na bielonym sklepieniu znajdowały się wymalowane lub wyryte podpisy pielgrzymów i podróżników, którzy ściągnęli tutaj kuszeni magią miejsca. Krypta miała być skromna i nieozdobiona.
Co zwiedzać i gdzie się zatrzymać w Nachiczewanie?
Najważniejsze punkty w mieście można zejść w dwa dni, choć może nie być to przyjemną sprawą, bo jeśli dotrzecie do Nachiczewanu latem, będzie gorąco. Główne arterie przypominają pasy startowe, przy ulicach nie rosną drzewa i asfalt nagrzewa się niczym piec. Co prawda zdarzają się obficie nawadniane parki, ale daleko Nachiczewanowi do miana „zielonego miasta”.
Warto odwiedzić (część obiektów obejrzycie w galerii):
Państwowe Muzeum Dywanów (może traficie na plecenie dywanów na żywo!)
Muzeum Hejdara Aliewa Poświęcone najważniejszemu z prezydentów niepodległego Azerbejdżanu. Ciekawa z socjologicznego punktu widzenia ekspozycja.
Plac i Muzeum Flagi Narodowej Położone na wzniesieniu — i choćby dlatego warto się wdrapać, żeby zobaczyć panoramę miasta — ale w środku też będzie ciekawie. Za pomocą symboli i flag narodowych przemknięcie przez ciekawą historię Azerbejdżanu.
Zamek/Forteca Yazdegard Położona tuż przy Mauzoleum Noego.
Gdzie spać w Nachiczewanie?
W mieście znajdziecie kilka hoteli, dobrej klasy (niestety na Bookingu nie ma szerokiego wyboru). Najtańszym rozwiązaniem (w 2019 roku) był Hotel Ukraina — którego nawet nie ma mapach — w klasycznym posowieckim klimacie, mający swoje lata dawno za sobą. Znajduje się, mniej więcej, tutaj. W jego bliskim sąsiedztwie jest dobrze wyposażony sklep spożywczy. Jeśli macie pomysły na inne tanie noclegi w Nachiczewanie — koniecznie podzielcie się w komentarzach swoją wiedzą.