W malowniczo położonym mieście, przy zbiegu dwóch rzek, znajduje się jedno z najważniejszych miejsc dla gruzińskiej tożsamości i kultury.
Mccheta. Krótka historia
Mccheta leży ledwie dwadzieścia kilometrów od centrum Tbilisi. Miasto jest jednym z najstarszych miast Gruzji. Badania archeologiczne wykazały istnienie osad ludzkich w tym miejscu już w trzecim tysiącleciu p.n.e., ale jej rozwój datuje się na pierwsze tysiąclecie p.n.e.
We wczesnym okresie istnienia miasto otoczono murami obronnymi. Prawdopodobnie od południowo-wschodniej strony znajdowała się twierdza Armazka, położona wysoko na górze Bagineti, na prawym brzegu rzeki Mtkwari (Kury), a od strony północnej miasto-twierdza Cycamuri. Od III wieku p.n.e. do V wieku n.e. Mccheta była stolicą gruzińskiego Królestwa Iberii. W roku 65 p.n.e. miasto zostało zniszczone przez rzymskiego wodza – Pompejusza, ale skutecznie je odbudowano.
Sprzyjające warunki naturalne, strategiczne położenie na przecięciu szlaków handlowych oraz bliskie związki z Cesarstwem Rzymskim, Persją, Syrią czy Bizancjum stymulowały rozwój Mcchety. W VI wieku stolicę państwa przeniesiono do Tbilisi, mimo tego Mccheta zachowała swój majestat i rolę jednego z najważniejszych ośrodków kulturalnych i duchowych kraju.
Mccheta słynie przede wszystkim z tego, że jest kolebką gruzińskiego chrześcijaństwa, które proklamowano w kraju w 337 roku. Miasto do dziś jest siedzibą najwyższych władz Gruzińskiego Kościoła Prawosławnego. Mimo przenosin stolicy do Tbilisi Mccheta zachowała swój charakter, wciąż była miejscem koronacji władców Gruzji oraz ich pochówków aż do XIX wieku. W 1801 roku miasto znalazło się w granicach carskiej Rosji. W 2014 roku katolikos, patriarcha Gruzji Eliasz II, nadał Mcchecie tytuł „Świętego Miasta”.
Nawet jeśli przyjedziecie do Gruzji tylko po to, żeby pobiesiadować czy pochodzić po górach, to Mccheta powinna znaleźć się na waszej liście miejsc do odwiedzenia. A wszystko to za sprawą trzech obiektów, które w 1994 roku zostały wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Przyjrzyjmy się im.
Katedra Sweti Cchoweli: „gruziński Watykan”
Pierwszym z nich jest sobór katedralny Sweti Cchoweli (Życiodajnego Filaru/Kolumny), który został wybudowany w XI wieku na miejscu pierwszej w Gruzji chrześcijańskiej świątyni. To najważniejsze miejsce sakralne w Gruzji, w którym koronowano i chowano królów (m.in. Wachtanga Gorgasaliego, założyciela Tbilisi, władców z dynastii Bagratydów czy ostatniego króla Gruzji Giorgiego XII, który zmarł pod koniec 1800 roku). Obecnie katedra to „gruziński Watykan”, bo jest siedzibą władz Gruzińskiego Prawosławnego Kościoła Apostolskiego.
Według legendy w I wieku naszej ery Eliasz, gruziński Żyd, przebywał w Jerozolimie podczas ukrzyżowania Jezusa. Eliasz miał odkupić od rzymskiego żołnierza chiton Chrystusa i przywiózł go do Gruzji. W drodze do Mcchety spotkał siostrę Sidonię, która dotknęła okrycia Syna Bożego i natychmiast zmarła. Nikt nie mógł uwolnić szaty z uścisku dziewczyny, więc została pochowana wraz z nią, a w miejscu jej grobu wyrósł olbrzymi cedr libański.
Kilka wieków później święta Nino, za sprawą której Gruzja przyjęła chrześcijaństwo w 337 roku n.e., nakazała ściąć cedr i wykonać z niego siedem filarów pod budowę pierwszego kościoła w Gruzji. Ostatni z filarów był tak ciężki, że nie można było go przysunąć. Dzięki modlitwom św. Nino pojawił się anioł, który podniósł element i ustawił w odpowiednim miejscu. Filar miał wytwarzać sok, leczący choroby. Stąd nazwa dzisiejszej katedry – Życiodajny Filar.
Badania archeologiczne wskazują, że świątynia była drewniana, a w jej miejscu Wachtang Gorgasali wybudował kamienną bazylikę, która w XI wieku została przebudowana. Tego zadania, w latach 1010-1029, podjął się architekt Konstanty Arsukidze, na polecenie katolikosa Melchizedeka I. Tym samym powstała kamienna katedra w charakterystycznym stylu krzyżowo-kopułowym, według którego zaczęto budować w Gruzji inne obiekty sakralne.
Z budową katedry Arsukidzego wiąże się legenda. Na północnej ścianie świątyni widoczna jest wyrzeźbiona dłoń z trójkątem kreślarskim – ma to być dłoń architekta.
„Legenda głosi, że pochodzący z biednej rodziny architekt ubiegał się o względy Szoreny, córki książęcej, w czym rywalizował ze swym władcą, królem Giorgim I. Skutek był taki, że Arsukidzemu rozkazano obciąć rękę, a Szorenę zamknięto w klasztorze” – pisze David Marshall Lang w „Dawnej Gruzji”.
Historię katedry opisał gruziński pisarz Konstantine Gamsachurdia (ojciec Zwiada, pierwszego prezydenta niepodległej Gruzji) w powieści „Ręka wielkiego mistrza”, której, na marginesie, wielkim fanem był Stalin.
Od początku swojego istnienia katedra narażona była na trzęsienia ziemi (m.in. w 1283 roku) i najazdy Arabów, Persów, Timura. W efekcie kopułę wielokrotnie odbudowywano. Ściany wewnętrzne są przyozdobione freskami, ale większość z nich nie ocalała. W latach 30. XIX wieku Mcchetę miał odwiedzić Mikołaj I. Przed wizytą cara freski zostały pobielone. Renowacja przeprowadzona w XX wieku odsłoniła tylko część z nich.
Katedra jest wykonana głównie z żółtego piaskowca w stylu krzyżowo-kopułowym. Na ścianach możemy zobaczyć stare freski – apokaliptyczne bestie i przedstawienia znaków zodiaku. Wewnątrz znajdują się ikony, ale większość z nich to kopie, oryginały przechowywane są w muzeum narodowym. Najstarszym elementem, który się zachował, jest chrzcielnica z IV wieku (pierwotnie stała na katedralnym dziedzińcu). W katedrze znalazła się również kopia katedry jerozolimskiej.
Katedra jest otoczona murem obronnym, który powstał w 1787 roku z rozkazu króla Herakliusza II. Ekspedycje archeologiczne z lat 60. XX wieku odnalazły XI-wieczny dom katolikosa Melchizedeka I w południowej części muru (on sam jest pochowany w katedrze). Na dziedzińcu kościoła znajduje się też pałac z XVIII wieku innego hierarchy — katolikosa Antoniego II.
Monastyr Dżwari (Krzyża) z VI w.
Wyrasta na wzniesieniu nad Mcchetą i trudno go nie zauważyć, bo swoim wyglądem doskonale wkomponowuje się w otoczenie. Z miejsca, w którym stoi, rozpościera się wspaniały widok na zbieg rzek Mtkwari (Kura) i jej dopływ Aragwi. Widoki są pocztówkowe.
Jak pisze ks. Levan Varsimaszvili: – Duża świątynia Dżwari przedstawia fundament stylu klasycznego gruzińskiej architektury – na przełomie VI i VII wieku i przyczyniła się do rozpowszechnienia tego stylu architektonicznego w różnych regionach Gruzji. Architektowi Dżwari udało się dopasować świątynię do ogólnej struktury kompozycyjnej monumentalnego masywu górskiego, na którym wzniesiono świątynię, w związku z tym jest ona postrzegana, jako organiczne połączenie z krajobrazem.
Aby oddać hołd św. Nino, w połowie VI wieku książę Guaram wybudował mały kościółek, w miejscu, w którym ustawiono wielki krzyż. Kilkadziesiąt lat później syn Guarama, Stefanoz I, postanowił wybudować większy kościół, bo pierwszy stał się już za ciasny dla wiernych. Wewnątrz niego znajduje się dawny cokół krzyża, a sama świątynia jest jedną z najstarszych w Gruzji (starsza jest tylko katedra Sioni w Bolnisi z V wieku).
Na przestrzeni wieków mniejszy z kościołów uległ zniszczeniu, ostał się większy. W średniowieczu świątynię otoczono murem (jego fragmenty ostały się do dziś).
Klasztor Samtawro
Niedaleko katedry Sweti Cchoweli znajduje się żeński kompleks klasztorny (IV-XVI w.) kaplicą św. Nino z IV wieku i cerkwią Przemienienia Pańskiego. Jeśli można mówić o jakiejś hierarchii wśród zabytków Mcchety, to ten będzie miał numer 3.
Zgodnie z kronikami Nino zamieszkała poza murami Mcchety w odosobnieniu. Patronka Gruzji chciała prowadzić ascetyczne życie i rozpoczęła działalność apostolską, dokonując wielu cudów i uzdrowień. W ustronnym miejscu św. Nino wyrzeźbiła krzyż z gałęzi winorośli i przewiązała go włosami. Ten słynny krzyż – z opadającymi ramionami, które uginają się pod ciężarem ludzkich trosk – znajdziecie na terenie całej Gruzji.
Według kronik „Życie królów gruzińskich” i „Nawrócenie Kartlii” w IV wieku za sprawą króla Miriana III wybudowano niewielką kaplicę poświęconą św. Nino, a kilka wieków później (XI w.) król Giorgi wraz z katolikosem Melchizedekiem postanowili wybudować większy kościół, który przebudowano w XIII i XV wieku.
Kościół Samtavro to świątynia typowa dla XI-wiecznej architektury gruzińskiej. Ma podobne cechy architektoniczne, co katedra Sweti Cchoweli. Najprawdopodobniej został wybudowany tuż po katedrze. Mur otaczający klasztor został zbudowany w późnym średniowieczu, a dzwonnicę dobudowano w XVI wieku. W głównej cerkwi nie zachowały się oryginalne freski, a to, co możecie zobaczyć na ścianach, to freski z XVI-XVII wieku.
W kościele znajdują się groby króla Miriana i jego żony Nany, kryte płytami nagrobnymi, wykonanymi w XIX wieku. Do klasztoru ciągną też wierni z innego powodu. Na jego terenie znajduje się grób żyjącego w XX wieku zakonnika Gabriela, który zasłynął z dobroci oraz zdolności leczenia ludzi.
